Intervistë | BEHAR EMINI: nuk duhet vetëm ta dinë që paratë e tyre janë të siguruara, por edhe si funksionon sistemi dhe Qytetarët sa i sigurt është ai.

Intervistë | BEHAR EMINI: nuk duhet vetëm ta dinë që paratë e tyre janë të siguruara, por edhe si funksionon sistemi dhe Qytetarët sa i sigurt është ai.

Në kohë të pasigurisë ekonomike dhe shqetësimin e  qytetarëve ndaj sigurisë së kursimeve të tyre, roli i Fondit të Sigurimit të Depozitave po bëhet gjithnjë e më i rëndësishëm. Fondi përfaqëson një element kyç në arkitekturën e stabilitetit financiar të vendit, duke ofruar siguri për depozituesit dhe besim në sistemin bankar.

Në këtë intervistë, bisedojmë me Behar Eminin, Drejtor i Fondit të Sigurimit të Depozitave të Republikës së Maqedonisë së Veriut, rreth historisë dhe rolit të Fondit, funksionimit të tij në situata krize si rasti me Eurostandard Bank, si dhe aktiviteteve që lidhen me edukimin dhe ngritjes së vetëdijes së qytetarëve. Për më tepër, ai flet për rëndësinë e bashkëpunimit ndërkombëtar dhe anëtarësimit në IADI, si dhe për hapat e ardhshëm dhe risitë e mundshme në sistemin e sigurimit të depozitave.

Bankieri: Z. Emini, a mund të na prezantoni shkurtimisht Fondin e Sigurimit të Depozitave të Republikës së Maqedonis së Veriut, kur u themelua, për çfarë qëllimi dhe si u krijua modeli i saj i funksionimit? Cilat janë kompetencat kryesore të Fondit dhe çfarë roli luan ai në ruajtjen e stabilitetit të sistemit financiar në Republikën e Maqedonisë së Veriut?

Behar Emini: Fondi për Sigurimin e  Depozitave i Republikës së Maqedonisë së Veriut përfaqëson një nga tre shtyllat e stabilitetit financiar në vend. U themelua në vitin 1997 si Fondi i Depozitave  të Kursimeve ,  për të mbrojtur depozituesit dhe për të forcuar besimin në sistemin bankar, i cili në atë kohë po përballej me sfida të rëndësishme. Në vitin 2000, ajo u transferua nga një shoqëri aksionare në pronësi të shtetit dhe u riemërua Fondi për Sigurimin e Depozitave.

Objektivi kryesor i Fondit është të siguroj mbrojtjen e kursimeve të qytetarëve dhe të kontribuojë në ruajtjen e stabilitetit të sistemit financiar përmes një mekanizmi efikas për garantimin dhe pagesën e dëmshpërblimit për depozitat e siguruara të popullsisë.

Fondi vepron sipas  modelit që është në përputhje me standardet dhe praktikat ndërkombëtare, kryesisht me parimet e Shoqatës Ndërkombëtare të Siguruesve të Depozitave (IADI). Funksionon si një "kuti pagese", që do të thotë se detyra e saj kryesore është të paguajë depozitat e siguruara në rast të falimentimit të një banke, pa u përfshirë drejtpërdrejt në proceset e rimëkëmbjes ose ristrukturimit të bankës. Në operacionet e tij, Fondi siguron depozitat e individëve deri në një prag të caktuar kompensimi, i cili përcaktohet me ligj. Aktualisht, kjo shumë është 30,000 euro për depozitues, për bankë. Sigurimi rregullohet me ligj. Çdo qytetar që mban fonde në një bankë që është anëtare e sistemit të sigurimeve është i mbrojtur dhe nuk ka detyrim të raportojë shtesë për të drejtat e tij.

Fondi është  faktor  i rëndësishëm në sigurinë financiare duke ruajtur besimin e qytetarëve në sektorin bankar. Sistemi financiar mund të funksionojë në mënyrë të qëndrueshme vetëm nëse qytetarët janë të sigurt se kursimet e tyre janë të mbrojtura.

Në këtë kuptim, Fondi vepron si një lloj amortizuesi financiar i goditjeve që zbut goditjen dhe parandalon përhapjen e panikut ose pasigurisë në mesin e popullatës kur një bankë mbyllet.

Përmes funksionimit të tij  të përgjegjshëm, Fondi i Sigurimit të Depozitave mbetet një nga shtyllat e stabilitetit financiar në vend, dhe  të sigurisë ekonomike të çdo qytetari.

Bankieri: Funksionimi i Fondit në situata krize - shembulli më i fundit dhe më i freskët është Banka Eurostandard. Funksionimi i Fondit të Sigurimit të Depozitave më shpesh vihet në fokus kur ndodh falimentimi i një banke, siç ishte rasti me Eurostandard Bank në vitin 2020. Çfarë ndodhi me depozituesit e kësaj banke që kishin depozita, llogari transaksionesh me para  dhe investime të tjera? A i kompensoi Fondi vetëm individët apo edhe personat juridikë?

Behar Emini: Edhe pse ekzistenca e Fondit të Sigurimit të Depozitave është vazhdimisht e pranishme në sistemin financiar, roli i tij bëhet më i dukshëm në momente krize - veçanërisht kur Banka Popullore revokon licencën e funksionimit të një banke ose kursimoreje. I tillë ishte rasti në vitin 2020 me Eurostandard Bank, një ngjarje që tërhoqi vëmendjen e të gjithë publikut dhe ngriti shumë pyetje në lidhje me mbrojtjen e depozituesve.

Me revokimin e licencës së punës së Eurostandard Bank nga Banka Popullore, ka filluar procedura për kompensimin e depozituesve – personave në Eurostandard Bank përmes Fondit të Sigurimit të Depozitave. Detyra kryesore e Fondit në këto raste është që të vazhdojë menjëherë dhe në mënyrë efikase me pagesën e depozitave të siguruara, pa pengesa të panevojshme administrative dhe me nivelin  të lartë të transparencës dhe llogaridhënies. Fillimi i pagesës u njoftua brenda 20 ditëve dhe pagesa u organizua nëpërmjet 4 bankave paguese.

Të gjithë personat që kishin depozita, llogari transaksionesh ose depozita të tjera në para të gatshme u dëmshpërblyen deri në pragun maksimal të kompensimit. Pagesa u bë përmes bankave paguese. Në këtë mënyrë, Fondi përmbushi funksionin e tij kryesor - të ofrojë siguri financiare në një kohë kur besimi në sistem mund të rënohet lehtësisht.

Në 15 ditët e para nga fillimi i pagesës (15 shtator 2020), u dëmshpërblyen 70% e detyrimeve të llogaritura të kompensimit, dhe deri në fund të vitit 2020, u pagua 90% e kompenzimit të llogaritur. Ne e konsiderojmë këtë suksesin më të madh për sa i përket shpejtësisë dhe nivelit të pagesës, i njohur edhe brenda Evropës.

Është e rëndësishme të theksohet se, në kuadër të  ligjit në fuqi në Maqedoninë e Veriut, Fondi i Sigurimit të Depozitave mbulon vetëm depozitat e personave fizik. Kjo do të thotë që subjektet juridike, siç janë kompanitë, shoqatat ose subjektet e tjera afariste, nuk mbulohen nga sistemi i sigurimeve. Ato i takojnë mekanizmave të tjerë ligjorë dhe ekonomikë në rastet e falimentimit të bankave.

Shembulli i Eurostandard Bank ishte dhe mbetet një tregues konkret se si funksionon sistemi i sigurimit të depozitave, por edhe sa e rëndësishme është që qytetarët të informohen në kohë për të drejtat dhe detyrimet e tyre në lidhje me shërbimet bankare. Ishte shumë e rëndësishme që pagesa të kryhej shpejt, me efikasitet dhe pa ndërlikime të mëdha - gjë që kontribuoi drejtpërdrejt në ruajtjen e besimit në të gjithë sektorin bankar.

Kjo përvojë shërbeu gjithashtu si një nxitje për përmirësimin e mëtejshëm të protokolleve të komunikimit, aktiviteteve edukative dhe koordinimit ndërinstitucional, me qëllim trajtimin e situatave të mundshme të krizave në të ardhmen edhe më me efikasitet dhe me një përgatitje edhe më të madhe.

Bankieri: Përveç funksionit të tij bazë të garantimit të depozitave, Fondi luan gjithashtu një rol në edukimin e qytetarëve rreth sigurisë së kursimeve të tyre. Cilat janë hapat konkret që po ndërmerrni për të rritur njohuritë financiare të qytetarëve? A organizoni fushata edukative, punëtori dhe a bashkëpunoni me institucione të tjera për të përmirësuar ndërgjegjësimin e popullsisë për sigurinë e depozitave?

Behar Emini: Sigurimi i depozitave, edhe pse në thelb paraqet një mekanizëm për mbrojtjen financiare të kursimtarëve, ka gjithashtu një rëndësi shumë më të gjerë kur bëhet fjalë për ndërtimin e besimit në sistemin financiar dhe rritjen e ndërgjegjësimit të qytetarëve. Në Fondin e Sigurimit të Depozitave, ne besojmë se një nga rolet tona më të rëndësishme, përveç funksionit teknik të garantimit të depozitave, është pikërisht edukimi i publikut - krijimi i një kulture të njohurive financiare dhe të kuptimit të mekanizmave që mbrojnë kapitalin individual.

Qytetarët shpesh përballen me informacione komplekse kur bëhet fjalë për sistemin bankar, dhe paqartësia krijon pasiguri dhe mosbesim. Misioni ynë është ta shndërrojmë atë pasiguri në njohuri. Kjo është arsyeja pse ne po punojmë vazhdimisht për ta sjellë temën e sigurimit të depozitave më afër të gjitha kategorive të popullsisë, në një gjuhë të kuptueshme, të arritshme dhe relevante për realitetin e tyre të përditshëm.

Përmes kanaleve të ndryshme - televizive, radios, rrjeteve sociale dhe platformave të internetit, ne zhvillojmë fushata edukative që synojnë të informojnë qytetarët se cilat depozita janë të mbrojtura, deri në çfarë shume, si funksionon mekanizmi i pagesave në rast të një falimentimi bankar dhe pse është e rëndësishme të kurseni në institucione formale financiare. Informacioni nuk duhet të mbetet në institucione, ai duhet të arrijë te çdo qytetar, veçanërisht tek ata që janë më të prekshëm nga dezinformimi ose që nuk kanë qasje të lehtë në këshillat e ekspertëve.

Në kuadër të aktiviteteve tona, ne i kushtojmë vëmendje të veçantë të rinjve. Ne besojmë se themelet e njohurive financiare duhet të krijohen që në moshë të re. Kjo është arsyeja pse ne organizojmë punëtori ku të rinjtë marrin jo vetëm informacion, por edhe mundësinë për të bërë pyetje në mënyrë aktive dhe për të marrë pjesë në diskutime mbi tema të tilla si kursimet, Bashkëpunimi me institucione të tjera është gjithashtu thelbësor. Me Bankën Kombëtare, Ministrinë e Financave, si dhe organe dhe organizata të tjera përkatëse, ne krijojmë sinergji për komunikim më efikas të mesazheve me publikun e gjerë.

Përveç kësaj, ne përgatisim dhe shpërndajmë materiale informuese - broshura, video që shpjegojnë aspekte kryesore të punës sonë dhe të drejtat e depozituesve në  mënyrë vizualisht tërheqëse dhe të thjeshtë. Ne besojmë se komunikimi vizual mund të ndihmojë ndjeshëm në kuptimin e temave komplekse, veçanërisht në mesin e audiencave që mund të hasin koncepte në fushën e sigurisë financiare për herë të parë. Në të gjitha këto, mendimi ynë udhëheqës është se një qytetar i informuar është një qytetar i sigurt. Stabiliteti financiar varet jo vetëm nga institucionet, por edhe nga besimi që qytetarët kanë tek ato. Dhe besimi ndërtohet përmes transparencës, komunikimit të vazhdueshëm dhe edukimit të vazhdueshëm.

Bankieri: Në periudhën nga 21 nëntori deri më 5 dhjetor 2024, Fondi kreu një anketë të opinionit publik mbi ndërgjegjësimin e qytetarëve për rolin dhe funksionin e Fondit. Çfarë treguan rezultatet – a e dinë qytetarët që depozitat e tyre janë të siguruara dhe në çfarë mase? A treguan rezultatet nevojën për aktivitete shtesë edukative dhe a planifikon Fondi aktivitete specifike për të përmirësuar ndërgjegjësimin e qytetarëve për sigurinë e depozitave të tyre?

Behar Emini: Çdo institucion që synon të mbrojë interesin publik duhet të dëgjojë rregullisht zërin e qytetarëve – për të kuptuar pikëpamjet, dilemat, por edhe boshllëqet e tyre në njohuri. Në këtë drejtim, Fondi i Sigurimit të Depozitave, në periudhën nga 21 nëntori deri më 5 dhjetor 2024, kreu një anketë gjithëpërfshirëse të opinionit publik, me qëllim matjen e nivelit të ndërgjegjësimit të qytetarëve në lidhje me rolin e tij, funksionet që kryen dhe të drejtat që u takojnë depozituesve.

Rezultatet e hulumtimit ofruan njohuri, konfirmime dhe sfida të rëndësishme. Nga njëra anë, ishte inkurajuese që një numër i konsiderueshëm qytetarësh kishin një kuptim bazë se depozitat e tyre ishin të siguruara dhe se ekzistonte një institucion që i mbronte ata në rast të falimentimit të një banke. Megjithatë, u vu re se shumë prej tyre ende nuk kanë informacion të saktë në lidhje me shumën e depozitave të siguruara, llojet e depozitave që mbulohen dhe cili është procesi i saktë i pagesës në rast krize.menaxhimi i financave personale dhe siguria e depozitave.

Hulumtimi zbuloi gjithashtu se ekziston një ndryshim i rëndësishëm në nivelin e ndërgjegjësimit midis grupmoshave të ndryshme , arsimore dhe gjeografike. Qytetarët nga zonat urbane treguan një njohuri disi më të madhe me temën, ndërsa në zonat rurale informacioni ende nuk arrin në një masë të mjaftueshme. Kjo konfirmoi nevojën për aktivitete edukative të synuara dhe të orientuara në terren, të cilat do të përshtaten për kategori të ndryshme të popullsisë.

Fondi i pranoi rezultatet e hulumtimit, jo vetëm si një pamje aktuale, por edhe si një udhëzues për veprime të ardhshme. Hapa konkretë tashmë po përgatiten për të thelluar komunikimin me publikun, duke përfshirë fushata të reja informuese, programe të posaçme arsimore për të rinjtë, mjete interaktive përmes platformave dixhitale, si dhe ngjarje dhe forume lokale për edukimin e drejtpërdrejtë të qytetarëve.

Qëllimi ynë është i qartë: që çdo qytetar të dijë se paratë e tij janë të sigurta, se ekziston një sistem që funksionon dhe që do të përgjigjet menjëherë dhe me efikasitet nëse është e nevojshme. Hulumtimet e kësaj natyre nuk janë një aktivitet i izoluar, ato janë pjesë e një strategjie më të gjerë për transparencë, llogaridhënie dhe prani proaktive të Fondit në hapësirën publike.

Si një institucion që ekziston për qytetarët, Fondi mbetet i përkushtuar ndaj idesë se besimi ndërtohet përmes dijes dhe dija fillon me dëgjimin, informimin dhe edukimin.

Bankieri: Fondi kohët e fundit u bë anëtar i plotë i Shoqatës Ndërkombëtare të Siguruesve të Depozitave (IADI). Çfarë do të thotë kjo për Fondin dhe për stabilitetin financiar në Maqedoni? Cilat janë përfitimet e anëtarësimit në këtë shoqatë ndërkombëtare dhe a do të ndikojë kjo në politikat dhe rregulloret e ardhshme të Fondit?

Behar Emini: Anëtarësimi në organizatat ndërkombëtare nuk është vetëm një formalitet apo simbol statusi, por është një instrument kyç për rritjen institucionale, shkëmbimin e njohurive dhe forcimin e stabilitetit kombëtar. Me anëtarësimin e saj të fundit si anëtare e plotë e Shoqatës Ndërkombëtare të Siguruesve të Depozitave (IADI), Fondi i Sigurimit të Depozitave të Republikës së Maqedonisë së Veriut ka bërë një hap të rëndësishëm përpara në skenën ndërkombëtare.

Ky anëtarësim është një njohje e pjekurisë së institucionit dhe cilësisë së politikave, praktikave dhe kapaciteteve të tij organizative. IADI, si një rrjet global që bashkon institucionet përgjegjëse për mbrojtjen e depozituesve, është një platformë përmes së cilës ndahen përvojat, zhvillohen standardet dhe promovohen praktikat më të mira në fushën e sigurimit të depozitave. Për Fondin, kjo do të thotë qasje e drejtpërdrejtë në ekspertizën globale, burimet analitike dhe zgjidhjet praktike, të cilat do të jenë me rëndësi të madhe në përmirësimin e mëtejshëm të sistemit kombëtar të mbrojtjes së depozituesve.

Kjo hap gjithashtu mundësi të reja për pjesëmarrje në grupe pune, trajnime, forume dhe projekte ndërkombëtare, ku do të shkëmbehen përvoja me institucione nga vende të ndryshme të botës - nga vendet me një traditë të gjatë të stabilitetit financiar, deri te ato që përballen me sfida të ngjashme me tonat. Këto kontakte nuk janë vetëm akademike, ato janë të zbatueshme drejtpërdrejt dhe kanë një efekt real në cilësinë e rregulloreve, menaxhimin e krizave dhe ndërtimin e besimit midis qytetarëve.

Për më tepër, anëtarësimi në IADI do të kontribuojë në përafrimin e politikave dhe rregulloreve të Fondit me standardet ndërkombëtare, gjë që do të forcojë rolin e tij në sistemin financiar kombëtar dhe do të rrisë parashikimet dhe transparencën e operacioneve të tij. Kjo është veçanërisht e rëndësishme në kontekstin e rritjes së turbulencës financiare globale, ku besimi në institucione bëhet aseti më i vlefshëm.

Për Maqedoninë e Veriut, ky anëtarësim është gjithashtu një sinjal për bashkësinë ndërkombëtare se vendi po investon në stabilitet, llogaridhënie institucionale dhe siguri afatgjatë të qytetarëve të saj. Për vetë depozituesit, megjithëse procese të tilla shpesh janë të qeta dhe teknike, ato sjellin përfitime të drejtpërdrejta: një sistem më të sigurt, reagim më të shpejtë ndaj një krize dhe rregulla më të qarta për mbrojtjen e parave të tyre.

Anëtarësimi në IADI është një hap përpara - por edhe një detyrim për të vazhduar ndërtimin e një Fondi që jo vetëm përmbush pritjet e qytetarëve, por përcakton edhe standardet për të ardhmen.

Bankieri: Cilat janë hapat e ardhshëm strategjike që planifikoni të ndërmerrni për të çuar përpara Fondin? A ka ndonjë mendim për rritjen e limitit të sigurimit të depozitave, zgjerimin e llojeve të depozitave të siguruara, apo ndoshta futjen e mekanizmave të rinj për kompensim më të shpejtë dhe më efikas të depozituesve në rast krize?

Behar Emini: Fondi i Sigurimit të Depozitave monitoron vazhdimisht dinamikën e flukseve dhe trendeve financiare në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, me qëllim që të mbetet i rëndësishëm, efikas dhe në shërbim të qytetarëve.

Një nga temat e rëndësishme që po analizohen është rritja e mundshme e limitit të sigurimit të depozitave. Edhe pse limiti aktual prej 30,000 eurosh është në përputhje me standardet evropiane, Fondi monitoron nga afër lëvizjet inflacionit, ndryshimet në strukturën e kursimeve dhe trendet në vendet e tjera,me qëllim vlerësimin nëse ekziston  bazë dhe nevojë për përshtatjen e tij në të ardhmen. Një vendim i tillë do të bazohej në një analizë gjithëpërfshirëse të ndikimit në sektorin bankar, buxhetin e Fondit dhe stabilitetin e sistemit financiar.

Përveç kësaj, po merret në konsideratë edhe zgjerimi i fushëveprimit të depozitave të siguruara. Aktualisht, sigurimi vlen vetëm për personat fizikë, por në të ardhmen mund të merret në konsideratë mundësia e përfshirjes së kategorive të caktuara të personave juridikë. Një reformë e tillë do të kërkonte ndryshime në kuadrin ligjor dhe një vlerësim të kujdesshëm të rreziqeve dhe përfitimeve.

Në kontekstin e efikasitetit, vëmendje e veçantë i kushtohet zhvillimit të mjeteve dhe mekanizmave të rinj dixhitalë për pagesë më të shpejtë të kompensimit në rast krize.

Është planifikuar të përmirësohen sistemet e IT-së dhe të rritet niveli i automatizimit të proceseve, gjë që do të zvogëlonte kohën e nevojshme për verifikimin dhe pagesën e fondeve për depozituesit. Shpejtësia dhe saktësia në situata të tilla janë thelbësore për ruajtjen e besimit të qytetarëve dhe stabilitetin e të gjithë sistemit bankar.

Së fundmi, Fondi mbetet i përkushtuar për forcimin e ndërgjegjësimit publik, edukimit dhe transparencës. Forca institucionale nuk matet vetëm me rezervat financiare, por edhe me besimin e qytetarëve. Prandaj, çdo hap i ri udhëhiqet nga një qëllim thelbësor: ndërtimi i një sistemi të qëndrueshëm, të sigurt dhe gjithëpërfshirës që qytetarët do ta njohin si aleatin e tyre në ruajtjen e sigurisë së tyre financiare.